«Մատենադարան» հին հայերենում նշանակում է «գրապահոց»։ Ուրեմն, դա Մատենադարանն է՝ հայ մշակույթի պարծանքը, հնագույն ձեռագրերի աշխարհի ամենամեծ շտեմարանը, բարձրանում է Երևանի կենտրոնում՝ Մեսրոպ Մաշտոցի պողոտայի վրա։ Ստեղծվել է Էջմիածնի վանքի 1920 թվականին պետականացված ձեռագրերի հավաքածուի հիման վրա։ Ցուցանմուշների տեղադրման ժամանակագրական հաջորդականությունը ներկայացնում է ազգային գրավոր մշակույթը՝ սկսած գրի առաջացման դարաշրջանից մինչև 19-րդ դարը.
1959 թվականի մարտի 1-ին բացված Մատենադարանը հնագույն ձեռագրերի մի ամբողջ գիտահետազոտական ​​ինստիտուտ է, որի ֆոնդերը ներառում են ավելի քան 17 հազար հնագույն ձեռագրեր և ավելի քան 100 հազար հնագույն արխիվային փաստաթղթեր։ 13 հազար հայերեն ձեռագրերի հետ միասին այստեղ պահվում է ավելի քան 2000 ձեռագիր ռուսերեն, եբրայերեն, լատիներեն, արաբերեն, սիրիերեն, հունարեն, ճապոներեն, պարսկերեն և այլ լեզուներով։ Մատենադարանի հավաքածուն արժեքավոր գիտական ​​և պատմական բազա է Հայաստանի, ինչպես նաև Կովկասի, Մերձավոր և Մերձավոր Արևելքի հարևան ժողովուրդների պատմության և մշակույթի ուսումնասիրության համար։ Ինստիտուտում պահվում են 5-18-րդ դարերի ձեռագրեր, ինչպես նաև 16-18-րդ դարերի վաղ տպագիր և վաղ տպագիր հայերեն գրքերի եզակի հավաքածու, հին և միջնադարյան հայ պատմաբանների, գրողների, փիլիսոփաների, մաթեմատիկոսների, աշխարհագրագետների, բժիշկների աշխատություններ, հին հունական, սիրիական, արաբ և լատիներեն գիտնականների աշխատությունների թարգմանությունները, ներառյալ մի շարք աշխատություններ, որոնք չեն պահպանվել բնօրինակ լեզվով։ Ինստիտուտի թանգարանում ցուցադրված են հայ հին գրականության և մանրանկարչության բազմաթիվ նմուշներ:

Բազմադարյան հայ մանրանկարչության կարևորագույն հուշարձաններից է  Մշո Ճառընտիրը կամ Տոնականը: Լինելով ամենամեծ հայկական մագաղաթյա ձեռագիրը՝ վերջինս պահվում է Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում, 7729 համարի ներքո: Ճառընտիրը բովանդակում է ճառեր, քարոզներ, ներբողներ, ուղերձներ, կանոններ և զրույցներ, պատ­մա­կան բովանդակություն ունեցող շարադրանքների հատվածներ, ամփոփում է համաքրիստոնեական, ինչպես նաև հայ սր­բերի վկայաբանությունները՝ համակարգված ըստ քրիստոնեական տոների:Մշո Ճառընտիրը 12-րդ դարի վերջին պատվիրել է Բաբերդի տեր՝ Վասուսի և Հռիփ­սի­մեի որդի՝ պարոն Աստվածատուրը:

Հետագայում ևս ձեռագիրն ունեցել է ոչ պակաս դրամատիկ ճակատագիր: 1915 թվականին Մեծ Եղեռ­նի ժամանակ, երկու մասի բաժանված ձեռագիրը փրկվել է:

Ձեռագրի մի մասը գաղ­թական երկու հայ  քույրեր իրենց մեջքին կրելով, մեծ դժվարություններով այն հասցրել են Երևան, երկրորդ մասը գտել է ռուսական բանակի սպա Նիկոլայ դե Ռոբեր­տին, ով այն տարել է Թիֆլիս և նվիրել հայկական բարեգործական ընկերության թա­նգարանին: Հետագայում ձեռագրի եր­կու կեսերը հանձնվել են Էջմիածնի ձեռագրատանը և Երևանի Գրականության թանգարանին: Այժմ երկու կեսն էլ, ինչպես վերը նշվեց,  7729 համարի  ներքո գտնվում են Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մա­տե­նա­դարանում:

Հսկա ձեռագիրը գրելու համար մշակվել են հա­մապատասխան չափեր ունեցող մագաղաթե թերթեր, որոնցից յուրաքանչյուրի հա­մար օգտագործվել է մեկ հորթի կաշի: Մագաղաթյա հսկայի յու­րաքանչյուր թերթ ունի 70.5սմ х 55.5 սմ մակերես: Այսօր ձեռագիրը պահվում է երկու մա­սով. առա­ջին մասը կշռում է 15.2 կգ, երկրորդը՝ 12.3կգ: Մշո Ճառընտիրն ամբողջությամբ ունի  27.5կգ քաշ: Ձե­ռա­գիրը գր­ված է խո­շոր, ուղղագիծ երկաթագրով: